Ένθετο τέχνης 151
Ὁ ἅγιος Νικόλαος διὰ χειρὸς Γεωργίου Μιχαὴλ ἐκ Σαμαρίνης (1846)
Ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Νικολάου στὸ Κατάφυτο, ἕνα ἀπὸ τὰ ἀσπροποταμίτικα βλαχοχώρια τοῦ ὀρεινοῦ ὄγκου τῶν Τρικάλων, ἀνάγεται χρονολογικὰ στὰ 1786. Πρόκειται γιὰ τρίκλιτη βασιλικὴ μὲ πρόναο καὶ στεγασμένη στοὰ στὴ νότια πλευρά. Στὸ ἐσωτερικό του διασώζεται χρωματιστὸ ξυλόγλυπτο τέμπλο, ἑκατέρωθεν τοῦ ὁποίου εἶναι ἀναρτημένες δύο φορητὲς εἰκόνες τοῦ τιμώμενου ἁγίου καὶ τῆς Θεοτόκου. Καὶ οἱ δύο φέρουν τὴν ὑπογραφὴ τοῦ ἴδιου ζωγράφου, καθὼς καὶ τὴ χρονολογία 1846.
Ἡ εἰκόνα τοῦ ἁγίου Νικολάου στὴν παροῦσα κατάσταση διατήρησής της φαίνεται ταλαιπωρημένη, καθὼς παρουσιάζει ἔκπτωση τῆς ζωγραφικῆς ἐπιφάνειας σὲ ἀρκετὰ σημεῖα σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε νὰ ἀποκαλύπτεται ἡ γύψινη προετοιμασία καὶ ὁ ξύλινος φορέας της.
Ὁ ἅγιος εἰκονίζεται πάνω στὸ σκοῦρο μπλὲ βάθος ἡμίσωμος, μετωπικὸς καὶ σὲ στάση καθήμενου. Εὐλογεῖ μὲ τὸ δεξὶ στὸ ὕψος τοῦ στήθους, ἐνῶ μὲ τὸ ἀριστερὸ συγκρατεῖ ἀνοικτὸ εὐαγγέλιο, τὸ ὁποῖο στηρίζει στὸν μηρό. Στὶς σελίδες τοῦ βιβλίου ἀναγράφεται περικοπὴ ἀπὸ τὸ κατὰ Ἰωάννη (Ἰω. 10, 9-10).
Ὁ Νικόλαος ἐνδύεται κόκκινο ἀρχιερατικὸ σάκκο μὲ πλούσια φυτικὴ διακόσμηση καὶ ὠμοφόριο στὸ χρῶμα τῆς χλόης, τὸ ὁποῖο κοσμεῖται μὲ κόκκινους σταυροὺς ποὺ φέρουν τριφυλλόσχημες ἀπολήξεις καὶ κόκκινα ἀνθέμια μὲ λευκὰ φῶτα. Τὸ ἐπιγονάτιο, δυσανάλογα μικρὸ σὲ διαστάσεις, χρωματίζεται σκοῦρο μπλὲ καὶ φέρει χρυσὸ σταυρό. Οἱ παρυφὲς τῶν ἐνδυμάτων του γράφονται χρυσοκίτρινες μὲ κόκκινες καὶ μπλὲ στιγμές, οἱ ὁποῖες μιμοῦνται πολύτιμους λίθους. Ἐπιγράφεται: Ὁ ἍΓΙΟΣ//ΝΙΚΌΛΑΟΣ/ Ἀρχιεπισκόπου Μύρων τῆς λυκίας τοῦ Θαυματουργοῦ.
Τὸ πρόσωπο τοῦ Ἱεράρχη ἀποδίδεται εὔσαρκο μὲ σταρένια φῶτα καὶ ρόδινες παρειὲς ποὺ ἀναδεικνύουν τοὺς ὄγκους. Τὰ στρογγυλὰ γένια καὶ ἡ κοντὴ κόμη του γράφονται γκρίζα μὲ λευκὲς πινελιὲς σὲ παράλληλες σειρές. Τὰ φρύδια διαγράφονται μὲ καμπυλωτὲς καστανὲς γραμμές. Καστανὲς εἶναι καὶ οἱ καμπύλες, οἱ ὁποῖες σκιάζουν τὸ κάτω μέρος τῶν ἐκφραστικῶν ὀφθαλμῶν τοῦ ἁγίου. Τὰ ὑπόλοιπα χαρακτηριστικὰ εἶναι μικροκαμωμένα. Τὰ χείλη βάφονται ρόδινα. Ἡ κεφαλή του κοσμεῖται μὲ ἀρχιερατικὴ μίτρα πλούσια διακοσμημένη. Ὁ φωτοστέφανος ἀποδίδεται χρυσοκίτρινος καὶ φέρει διπλὴ ἐγχάραξη.
Δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ της κεφαλῆς τοῦ ἁγίου Νικολάου παριστάνονται μέσα σὲ ὑπόλευκα νέφη καὶ σὲ μικρότερη κλίμακα ὁ Χριστὸς καὶ ἡ Παναγία. Σὲ προτομὴ καὶ σὲ στάση τριῶν τετάρτων προσφέρουν στὸν Νικόλαο τὰ σύμβολα τοῦ ἐπισκοπικοῦ του ἀξιώματος.
Ὁ ζωγράφος χρησιμοποιεῖ τὸν χρωστῆρα μὲ ἐλευθερία καὶ ἁπλότητα. Τὸν διακρίνει μία τάση πλαστικότητας καὶ ἀγάπη γιὰ διακοσμητικὲς λεπτομέρειες. Ἐπιλέγει ἔντονα λαμπερὰ χρώματα, τὰ ὁποῖα χαρακτηρίζουν τὴ λαϊκὴ τέχνη τῶν Σαμαριναίων ζωγράφων, ποὺ δροῦσαν ἤδη ἀπὸ τὸ β΄ μισὸ τοῦ 18ου αἰῶνα στὴν περιφέρεια τῆς Πίνδου.
ΧΑΡΟΥΛΑ ΚΑΛΛΙΑΝΤΖΗ