Ένθετο τέχνης 143
Μικρασιάτικη σύνθεση
Εἰκόνα τοῦ Βυζαντινοῦ καὶ Χριστιανικοῦ Μουσείου (ΒΧΜ 2403), τοῦ 1786, ἀπὸ τὰ Κειμήλια Προσφύγων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ἀπεκονίζει ἕναν ἰδιαίτερο εἰκονογραφικὸ συνδυασμό: τὸ θέμα τῆς Παναγίας Ρόδον τὸ Ἀμάραντον σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸ θέμα τῆς Ρίζας Ἰεσσαὶ καὶ τὴν παράσταση Ἄνωθεν οἱ Προφῆται. Καταδεικνύει τὴν πατρογονικὴ καταγωγὴ τῆς Παναγίας ἀπὸ τὸν Ἰεσσαὶ καὶ ταυτόχρονα ἐξαίρει τὸν καθοριστικὸ ρόλο τῆς ἴδιας καὶ τῶν προφητῶν στὴ σάρκωση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.
Ἡ Παναγία ἀπεικονίζεται στὸ κέντρο πολύκλαδου δέντρου, τὸ ὁποῖο πηγάζει ἀπὸ τὴ μορφὴ τοῦ Ἰεσσαί. Φορᾶ ἐπίσημη ἐνδυμασία, κρατᾶ στὸ ἀριστερὸ χέρι της τὸν μικρὸ Χριστὸ καὶ μὲ τὸ δεξὶ ράβδο, στὴν ὁποία διαβάζουμε τροπάριο ἀπὸ τὸν κανόνα τοῦ ὑμνογράφου Ἰωσήφ, ὁ ὁποῖος ψάλλεται στὴν Ἀκολουθία τοῦ Ἀκαθίστου: «Ρόδον τὸ ἀμάραντον, χαῖρε ἡ μόνη βλαστήσασα, τὸ μῆλον τὸ εὔοσμον, χαῖρε ἡ τέξασα, τὸ ὀσφράδιον τοῦ μόνου βασιλέως. Χαῖρε ἀπειρόγαμ(ε)». Στέφεται ἀπὸ δύο ἀγγέλους ποὺ κρατοῦν ἀνεπτυγμένα εἰλητάρια μὲ ἐπιγραφή:«Χαῖρε ὅτι ὑπάρχεις βασιλέως καθέδρα – Χαῖρε ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα πάντα». Ὁ Χριστὸς εἶναι ντυμένος μὲ αὐτοκρατορικὰ ροῦχα, κρατάει σκῆπτρο καὶ σφαίρα, φορᾶ στέμμα καὶ πατάει σὲ καλυμμένο ἀπὸ ὕφασμα βάθρο. Στὰ κυκλικὰ διάχωρα ποὺ σχηματίζονται ἀπὸ τοὺς βλαστοὺς τοῦ δέντρου διακρίνονται οἱ βασιλεῖς τῶν Ἑβραίων ἀπὸ τὸν Δαβὶδ ὣς τὸν Χριστό. Στὸ πάνω τμῆμα τῆς εἰκόνας διακρίνονται τὰ δύο ἄλλα Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδας: ἀπὸ τμῆμα οὐρανοῦ προβάλλει ἡ γεροντικὴ μορφὴ τοῦ προαιώνιου καὶ ἄναρχου Θεοῦ Πατέρα, ὁ «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν», καὶ πιὸ κάτω τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μὲ τὴ μορφὴ περιστερᾶς. Στὶς τέσσερις γωνίες διακρίνονται οἱ Εὐαγγελιστές, ἐνῶ στὸ μέσο τῆς κάτω πλευρᾶς, μέσα σὲ ὀρθογώνιο πλαίσιο, ἑπτὰ ὁλόσωμοι ἅγιοι. Κάτω δεξιὰ διαβάζουμε ἐπιγραφὴ μὲ τὸ ὄνομα, τὴν ἐπαγγελματικὴ ἰδιότητα καὶ τὴν καταγωγὴ τοῦ ζωγράφου τῆς εἰκόνας: «ΧΕΙΡ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΣΙΓΑΛΑ ΤΟΝ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ».
Ἡ Παναγία Βρεφοκρατοῦσα στὸν τύπο Ρόδον τὸ Ἀμάραντον ἀποδίδει τὸ γνωστὸ τροπάριο, «Ρόδον τὸ Ἀμάραντον, χαῖρε ἡ μόνη βλαστήσασα…», ποὺ ψάλλεται στὴν Ἀκολουθία τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου. Γι’ αὐτό, τὸ θέμα πλαισιώνεται κάποιες φορὲς ἀπὸ τοὺς 24 Οἴκους τοῦ Ἀκαθίστου. Ὁ συνδυασμὸς αὐτὸς ἀπαντᾶ συχνὰ σὲ ὄψιμες εἰκόνες τοῦ τέλους τοῦ 18ου αἰώνα καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 19ου. Ἡ χρήση τῆς εἰκόνας ἦταν μᾶλλον ἑορταστική, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἀκολουθίας τῶν Χαιρετισμῶν.
ΜΑΡΙΑ ΣΚΛΕΙΔΑ