Ένθετο τέχνης 138
Ἀλληγορία τῆς Θείας Μετάληψης
Στὴν εἰκόνα τοῦ Βυζαντινοῦ καὶ Χριστιανικοῦ Μουσείου μὲ ἀριθμὸ ΒΧΜ 2221 ἀπεικονίζεται τὸ θέμα τῆς Ἀλληγορίας τῆς Θείας Μετάληψης. Εἶναι διαστάσεων 54 x 44,5 ἑκατοστῶν, χρονολογεῖται τὸν 17ο αἰώνα καὶ ἐπιγράφεται Ἡ Μετάληψις. Στὸ κέντρο τῆς παράστασης ὁ Χριστὸς ἡμίγυμνος καὶ μετωπικὸς κάθεται στὰ τέσσερα σύμβολα τῶν εὐαγγελιστῶν, τὸν λέοντα, τὸν μόσχο, τὸν ἀετὸ καὶ τὸν ἄγγελο. Μὲ τὸ δεξὶ χέρι κρατᾶ τὴν πληγή του καὶ μὲ τὸ ἀριστερὸ ἀνοιχτὸ εὐαγγέλιο στὸ ὁποῖο ἀναγιγνώσκει κανεὶς περικοπὴ ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη: «Ἐγώ εἰμι/ ὁ ἄρτος ὁ ἐκ/ τοῦ οὐρανοῦ/ καταβάς• πᾶς/ ὁ τρώγων/ τὸν ἄρτον/ τοῦτον κ(αί)/ πίνων τὸ/ αἷμα τοῦτο/ θάνατον οὐκ ὄ/ψεται». Δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ πλαισιώνεται ἀπὸ τὶς σεβίζουσες μορφὲς τῆς Παναγίας καὶ τοῦ Ἰωάννη τοῦ Προδρόμου. Πατᾶ σὲ σφαῖρα τὴν ὁποία ὑποβαστάζουν δύο ἄγγελοι, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ὁ ἕνας συλλέγει τὸ αἷμα ἀπὸ τὴν πληγὴ τοῦ Χριστοῦ σὲ Ἅγιο Ποτήριο καὶ ὁ ἕτερος κρατάει ἄρτο. Στὸ πάνω τμῆμα τῆς εἰκόνας διακρίνονται ἑκατέρωθεν ἀπὸ τρία ἀγγελάκια τὰ ὁποῖα κρατοῦν τὰ σύμβολα τοῦ Πάθους, ἀριστερὰ τὸν σταυρό, τὴ σκάλα καὶ τὴ λόγχη καὶ δεξιὰ τὸν κίονα τῆς μαστίγωσης, τὸν σπόγγο καὶ τὰ καρφιά.
Τὸ πρωτότυπο αὐτὸ εἰκονογραφικὸ θέμα δὲν εἶναι γνωστὸ στὴ βυζαντινὴ εἰκονογραφία, ἐνῶ ἀντίθετα ἀπαντᾶται συχνὰ τὴ μεταβυζαντινὴ ἐποχή. Δημιουργός του θεωρεῖται ὁ Μιχαὴλ Δαμασκηνός. Πανομοιότυπο παράδειγμα τοῦ θέματος ἀποτελεῖ εἰκόνα ἀποδιδόμενη στὸν ἴδιο ζωγράφο, τοῦ δευτέρου μισοῦ τοῦ 16ου αἰώνα, προερχόμενη ἀπὸ τὴ μονὴ Πλατυτέρας στὴν Κέρκυρα, τὸ ὁποῖο ἀποτέλεσε πρότυπο γιὰ τὶς μετέπειτα ἐκτελέσεις του.
Τὸ θέμα τῆς Ἀλληγορίας τῆς Θείας Μετάληψης εἰκονογραφεῖ μὲ συμβολικὸ τρόπο ἕνα ἀπὸ τὰ βασικὰ δόγματα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, τὴ Θεία Κοινωνία μὲ ἄρτο-Σῶμα καὶ οἶνο-Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Θεολογικὰ ἐξαίρει τὴ σταυρικὴ θυσία τοῦ Θεανθρώπου γιὰ τὴ λύτρωση τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ τὸ προαιώνιο σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν Οὐράνια Βασιλεία Του. Στὴν εἰκονογραφία τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς ἀπαντῶνται συχνὰ συναφῆ θέματα, ὅπως εἶναι τοῦ Χριστοῦ ἐν δόξῃ, τῆς Δευτέρας Παρουσίας ἢ τῆς Τελικῆς/Μέλλουσας Κρίσης, τῆς Οὐράνιας Θείας Λειτουργίας καὶ τῶν Ἁγίων Πάντων.
ΜΑΡΙΑ ΣΚΛΕΙΔΑ