Ένθετο τέχνης 133

«Ἐπιτάφιος Θρῆνος» Βυζαντινὸ καὶ Χριστιανικὸ μουσεῖο


Ἡ εἰκόνα μὲ ἀριθμὸ ΒΧΜ 02025 ἀνήκει στὴ συλλογὴ εἰκόνων τοῦ Βυζαντινοῦ καὶ Χριστιανικοῦ Μουσείου καὶ ἐκτίθεται στὴ μεταβυζαντινὴ ἑνότητα τῆς μόνιμης ἔκθεσης, ἡ ὁποία ἔχει τὸ γενικὸ τίτλο «Ἀπὸ τὸ Βυζάντιο στὴ Νεώτερη Ἐποχὴ» καὶ εἰδικότερα στὴν ὑποενότητα «Κοινωνία καὶ τέχνη στὴ βενετικὴ Κρήτη». Εἶναι μικρῶν διαστάσεων, 22x27 ἑκατοστῶν, καὶ προέρχεται ἀπὸ ἀγορά. Τὸ ἔργο στὴν ὑπάρχουσα κατάσταση διατήρησής του παρουσιάζει ἀπώλεια τῆς ζωγραφικῆς ἐπιφάνειας στὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου. Πρόκειται γιὰ ἐπιζωγράφηση ἡ ὁποία ἔγινε σὲ μετέπειτα χρονικὴ φάση ἀπὸ τὴ δημιουργία τοῦ ἔργου καὶ σὲ πρόσφατη συντήρηση κρίθηκε σκόπιμο ἀπὸ τοὺς συντηρητὲς νὰ ἀφαιρεθεῖ.

Τὸ ἔργο συνδυάζει τὸ θέμα τῆς Ἀποκαθήλωσης μὲ τὸ θέμα τοῦ Ἐνταφιασμοῦ, ἀλλὰ καὶ μὲ αὐτὸ τοῦ Ἐπιτάφιου Θρήνου κατὰ τὰ δυτικὰ πρότυπα, ἐνῶ χρονολογεῖται περί-που στὰ τέλη τοῦ 15ου - ἀρχὲς τοῦ 16ου αἰώνα. Σὲ αὐτὸ παριστάνονται ὁ Χριστὸς ἕως τὰ γόνατα, ἐνῶ ἡ Θεοτόκος καὶ ὁ Ἰωάννης ἕως τὴ μέση ὑποβαστάζουν τὸν Χριστό. Ἑκατέ¬ρωθεν τῶν μορφῶν διακρίνεται ἡ κεφαλαιογράμματη ἐπιγραφή, «ΑΠΟΚΑΘΥΛΟΣΙΣ».

Ἡ βυζαντινὴ εἰκονογραφία τῆς παράστασης τοῦ Ἐπιτάφιου Θρήνου διαμορφώθηκε ποικιλόμορφα στὰ παλαιολόγεια χρόνια. Τὸ θέμα ὡστόσο πραγματεύτηκε καὶ ἡ δυτικὴ τέχνη. Ἡ εἰκονογραφικὴ ἀνάλυση τοῦ συγκεκριμένου ἔργου δείχνει μιὰ τάση συνδυασμοῦ στοιχείων, τόσο ἀπὸ τὴ βυζαντινὴ παράδοση ὅσο καὶ ἀπὸ τὴ δυτικὴ τέχνη. Ὁ συνδυασμὸς ὀρθόδοξων καὶ δυτικῶν στοιχείων προδίδει περιβάλλον μὲ ἐπικράτηση τῶν δύο αὐτῶν καλλιτεχνικῶν ρευμάτων.

Ἕνα ἔργο μὲ πολλὲς ὁμοιότητες τεχνοτροπικὲς μὲ αὐτὸ τοῦ Βυζαντινοῦ καὶ Χριστιανικοῦ Μουσείου ἀποτελεῖ μία εἰκόνα τοῦ 1487 ποὺ βρίσκεται στὸ Μουσεῖο Ermitage τῆς Ἁγίας Πετρούπολης μὲ δημιουργὸ τὸν Νικόλαο Τζαφούρη. Ἐπίσης, ὁ Ἀνδρέας Παβίας ἦταν ὁ πρῶτος ζωγράφος τῆς Κρητικῆς Σχολῆς ποὺ φιλοτέχνησε Πιετά, μιὰ καθαρὰ δυτικὴ ἐκδοχὴ τοῦ Ἐπιτάφιου Θρήνου. Ἐπιπλέον, τὸν ὀνομαστὸ πίνακα τοῦ Giovanni Bellini μὲ τὸ θέμα αὐτὸ ἀντιγράφουν ἐπανειλημμένα μεταβυζαν-τινοὶ ζωγράφοι.

Ἀγνοοῦμε τὴν προέλευση τοῦ ἔργου. Οἱ περισσότερες ἀπὸ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὶς εἰκόνες ἢ τοὺς πίνακες εἶναι μεταφορὰ τυπικῶν δυτικῶν εἰκόνων ἰδιωτικῆς εὐλάβειας στὴν Ἀνατολὴ καὶ ἀποβλέπουν περισσότερο σὲ μιὰ ἀτομικὴ ἐμβάθυνση τοῦ πιστοῦ στὰ παριστανόμενα καὶ λιγότερο σὲ λατρευτικὴ χρήση.

ΜΑΡΙΑ ΣΚΛΕΙΔΑ

Όλα τα ένθετα τέχνης: