Ένθετο τέχνης 121

Κωνσταντινούπολη, μονή της χώρας:
Τοιχογραφία Δευτέρας Παρουσίας

Άγιος Φανούριος (Λίμνη Δόξα Κορινθίας)


Ἡ Μονή τῆς Χώρας (σήμερα Καχριέ Τζαμί), κτίσμα προεικονομαχικό, ἀνακαινίστηκε τόν 14ο αἰ. (1316-1320/21) ἀπό τόν Θεόδωρο Μετοχίτη (†1332), ἐξέχοντα λόγιο καί ἀνώτατο κρατικό ἀξιωματοῦχο. Πρόσθεσε δυτικά δύο νάρθηκες μέ ἐξαίσια ψηφιδωτά ἀπὸ τήν παιδική ἡλικία τῆς Θεοτόκου καί τοῦ Χριστοῦ ἕως καί τόν δημόσιο βίο του (τά τοῦ κυρίως ναοῦ χάθηκαν στό μέγιστο μέρος τους). Νότια ἀνήγειρε καμαροσκέπαστο ταφικό παρεκκλήσιο μέ τροῦλο στά δυτικά, κοσμημένο μέ θαυμαστές τοιχογραφίες.

Στήν ἁψίδα κυριαρχεῖ ἡ ἐκθαμβωτική Εἰς Ἅδου Κάθοδος, ἄνωθέν της Ἀρχάγγελος σέ στηθάριο, κάτωθέν της Ἱεράρχες τῆς Θ. Λειτουργίας, στούς πλάγιους τοίχους ἅγιοι καί θαυματουργικές ἐγέρσεις νεκρῶν (υἱοῦ χήρας Ναΐν, κόρης Ἰαείρου) ἤ πρόσωπα τῶν ἐδῶ ἐνταφιασμένων. Στόν τροῦλο ἡ Θεοτόκος μέ ἀγγέλους καί παλαιοδιαθηκικές προεικονίσεις Της, ἐπίσης Χριστός καί ὑμνωδοί.

Στήν καμάρα μεταξύ ἁψίδας καί τρούλου ἁπλώνεται μεγαλειώδης ἡ Ἔσχατη Κρίση. Χαριέστατος ἄγγελος στήν κορυφή ἐκδιπλώνει τόν οὐρανό-σύμπαν, γύρωθέν του κατά κατηγορίες σέ σύννεφα οἱ σεσωσμένοι. Ἀκολουθεῖ ἐν δόξῃ ὁ ἔνθρονος Χριστός-Κριτής, μέ ἐξόχως εὐγενική, μειλίχια ἔκφραση (Φιλάνθρωπος), πλαισιωμένος ἀπό τίς ἱστάμενες, δεητικές μορφές τῆς Θεοτόκου-Μεσίτριας καί τοῦ Προδρόμου, τῶν ἐνθρόνων Δώδεκα Ἀποστόλων καί χορείας ἀγγέλων.  Κάτωθέν Του ἐκτυλίσσεται ἡ Ἑτοιμασία τοῦ Θρόνου, μέ ἐδαφιαίους τόν Ἀδάμ καί τήν Εὔα, καί ἡ Ψυχοστασία μέ ἀγγέλους καί δαίμονες. Στά δεξιά Του ὁμάδα Δικαίων σεσωσμένων, ἀριστερά Του ὁ πύρινος ποταμός τῆς Κόλασης μέ τούς καταδικασμένους. Στίς τέσσερις γωνίες καί ἄνωθεν τῆς δυτικῆς θύρας λεπτομέρειες ἀπό τήν ἔγερση τῶν νεκρῶν σέ ξηρά καί θάλασσα καί παραδείσιες σκηνές.

Κορυφαῖο ἐπίτευγμα τῆς βυζαντινῆς τέχνης ἀπό ἀνώνυμο ζωγράφο, ἰσάξιον μέ τόν σύγχρονό του Πανσέληνο (Ἄθως, Θεσσαλονίκη), ἡ Μονή τῆς Χώρας ἀντικατοπτρίζει τή θεολογία καί τά πολυσύνθετα ρεύματα τῆς ἐποχῆς. Συνιστᾶ ἀποφασιστικό προβάδισμα ἔναντι τῆς σύγχρονής της ἰταλικῆς “Πρωτοαναγέννησης” (Giotto, Duccio κλπ.) καί μέ κοσμολογία ἀντίθετη ἐκείνης τοῦ Δάντη (†1321). Συγκερνᾶ μοναδικά ὀρθόδοξη πνευματικότητα καί ἑλληνικό κλασικισμό
Δημήτριος Δ. Τριανταφυλλόπουλος

.

Όλα τα ένθετα τέχνης: