Ένθετο τέχνης 153

Ναὸς Ἁγίου Νικολάου Ραγκαβᾶ


Ὁ βυζαντινὸς ναὸς τοῦ Ἁγίου Νικολάου βρίσκεται στὴν ὁδὸ Πρυτανείου 1, στὴν Πλάκα, στοὺς πρόποδες τῆς Ἀκρόπολης καὶ εἶναι κτήριο τοῦ 11ου αἰώνα μ.Χ. Σύμφωνα μὲ τὴν προφορικὴ παράδοση τῆς Ἀθήνας κτίστηκε ἀπὸ τὴν ἀρχοντικὴ οἰκογένεια τῶν Ραγκαβάδων ποὺ ζοῦσε τὴν πόλη. Ὁ Διονύσιος Σουρμελὴς ἀναφέρει ὅτι στὴ θέση αὐτὴ ὑπῆρχε τὸ ἱερὸ τέμενος πρὸς τιμὴν τῆς Ἀγλαύρου, τῆς κόρης τοῦ μυθικοῦ βασιλιᾶ Κέκροπος. Ὁ ναὸς εἶναι τετρακιόνιος σταυροειδὴς καὶ ἔχει ἕναν κομψὸ ὀκταγωνικὸ τροῦλο. Στὴν οἰκοδόμησή του ἔχουν χρησιμοποιηθεῖ ἀρχαῖα ἀρχιτεκτονικὰ μέλη μὲ πλέον χαρακτηριστικὸ ἕνα μεγάλο κιονόκρανο ποὺ χρησιμοποιεῖται ὡς βάση τῆς ἁγίας τράπεζας. Βρίσκεται στὸ ἀριστοκρατικότερο σημεῖο τῆς βυζαντινῆς Ἀθηνᾶς, λίγο πιὸ πάνω ἀπὸ τὸ περίφημο ἀρχοντικὸ τῶν Μπενιζέλων, στὰ ὅρια μὲ τὰ Ἀναφιώτικα.

Στὸ πρῶτο μισὸ τοῦ 19ου αἰώνα ἐπεκτάθηκε δυτικά, ἐνῶ στὴ νότια πλευρά του ἱδρύθηκε τὸ παρεκκλήσι τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς. Στὸ πλαίσιο τῆς μετασκευῆς προστέθηκε ὁ γυναικωνίτης, τὸ καμπαναριὸ καὶ τὸ ξύλινο τέμπλο τὸ ὁποῖο τοποθετήθηκε πιὸ δυτικὰ ἀπὸ τὸ ἀρχικὸ μὲ ἀποτέλεσμα οἱ δύο κίονες τοῦ τρούλου νὰ βρίσκονται ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ Βήματος. Μιὰ σπάνια ἀπεικόνιση ἀνάγλυφου προσωπείου ὑπάρχει στὰ κιονόκρανα τῶν δύο αὐτῶν κιόνων ποὺ περιβάλλεται μὲ φυτικὸ διάκοσμο. Στὸν κυρίως ναὸ φυλάσσεται ἡ καμπάνα ποὺ σήμανε γιὰ πρώτη φορὰ μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Ἀθήνας ἀπὸ τοὺς Τούρκους τὸ 1833 ἀλλὰ καὶ τοὺς Γερμανοὺς τὸ 1944. Ὁ ναὸς ἀποκαταστάθηκε τὸ 1979 στὴ βυζαντινὴ μορφή του σὲ ὁρισμένα σημεῖα, ὅπως στὴ βόρεια πλευρά, ὅπου ἀποκαλύφθηκε ἡ πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία καὶ ἔγινε ἀνακεράμωση στὴ στέγη τοῦ τρούλου. Στὴ διάρκεια τῶν ἐργασιῶν ἐντοπίσθηκε ἐπιγραφὴ σὲ κιονίσκο τοῦ τρούλου ποὺ ἀναφέρει:

Κ(ΥΡΙ)Ε ΒΩΗΘΗ ΤΟΥ ΔΟΥΛ(ΟΥ) ΛΕΩ(Ν)Τ(ΟΣ) ΡΑΝΚΑΒΑ

Εἶναι πιθανὸν αὐτὸς ὁ Λέων Ρανκαβὰς νὰ εἶναι ὁ κτήτορας τοῦ βυζαντινοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Νικολάου.

Ὁ ναὸς σήμερα ἔχει πολλὲς φθορὲς καὶ τὸ κτίσμα, οἱ φορητὲς εἰκόνες, τὸ τέμπλο καὶ οἱ τοιχογραφίες χρειάζονται, ἐπειγόντως, ἀποκατάσταση καὶ συντήρηση ἀπὸ τὴν ἁρμόδια ἀρχαιολογικὴ ὑπηρεσία.

ΙΩΣΗΦ ΒΙΒΙΛΑΚΗΣ


Βιβλιογραφία: Ἑλένη Κουνουπιώτου-Μανωλέα, «Ἅγιος Νικόλαος Ραγκαβάς. Συμβολὴ στὴν ἱστορία τοῦ μνημείου», Δελτίον τῆς Χριστιανικῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρείας 24 (2003), σσ. 55-62.

Όλα τα ένθετα τέχνης: