Ένθετο τέχνης 139
Τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου
Ἡ εἰκόνα τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου βρίσκεται στὸ ζωγραφιστὸ τέμπλο τοῦ ὁμώνυμου ναοῦ τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγίου Παντελεήμονα, σὲ μικρὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὴν παρακισσάβια κωμόπολη τῆς Ἁγιᾶς Λαρίσης. Στὸ μοναστήρι τοῦ 16ου αἰ., ἐκτὸς ἀπὸ τὸ κατάγραφο, ἀθωνικοῦ τύπου, καθολικό, συναντᾶμε ἐπίσης σημαντικὲς τοιχογραφίες στὴν τράπεζα καὶ στὸν διώροφο πύργο τοῦ ἡγουμένου.
Ἡ εἰκόνα τῶν Εἰσοδίων ἐντάχθηκε στὸ τέμπλο στὴν ἀρχὲς τοῦ 18ου αἰ. καὶ ἀφοῦ εἶχε ἤδη δοθεῖ στὴ μονὴ ἡ προσωνυμία τῆς Θεοτόκου Δικλαδιωτίσσης, στοιχεῖο ποὺ ἀποτυπώνεται στὴ διακόσμηση τῆς εἰκόνας μὲ ἀνθισμένα κλαδιὰ πάνω στὸ πλούσιο χρῶμα τῆς κιννάβαρης ἡ ὁποία κάνει τὸ πλαίσιο τῆς εἰκόνας νὰ φλέγεται. Εἶναι τὸ ἴδιο κόκκινο χρῶμα ποὺ ἐπαναλαμβάνεται σὲ διαφορετικὰ σημεῖα τῆς εἰκόνας, δημιουργώντας ἐντάσεις καὶ ἰσορροπίες στὴ χρωματικὴ σύνθεση. Ἡ χρωματικὴ παλέτα, λιτή, κινεῖται ἀπὸ τὰ θερμά, χρυσὸ καὶ ὤχρα, μέχρι τὰ ψυχρὰ πράσινομπλε. Ὁ ζωγράφος ὀργανώνει μὲ τὸν βυζαντινὸ τρόπο τὴ σύνθεσή του καὶ ἐκκινώντας ἀπὸ τὴν ζωγραφικὴ ἐπιφάνεια ὁδηγεῖ γραμμὲς καὶ φωτίσματα πρὸς τὸν θεατή. Μὲ τὸ γεωμετρικὸ κτίσιμο τῆς σύνθεσης, κατευθύνει τὸ βλέμμα πρὸς τὰ πρόσωπα, ἀναδεικνύοντας τὸ ρόλο τους στὴν ἀφήγηση τοῦ γεγονότος.
Τὸ βασικὸ θέμα εἶναι ἡ ἀφιέρωση τῆς μικρῆς Παναγίας στὸ ναὸ ἀπὸ τοὺς γονεῖς της Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννα, ἡ ὑποδοχή της ἀπὸ τὸν Ζαχαρία, καὶ ἡ θαυματουργὴ παρουσία τοῦ ἀρχαγγέλου Γαβριὴλ ποὺ τρέφει μὲ οὐράνιο ἄρτο τὴν Παναγία, ἐκείνη ποὺ θὰ γεννήσει τὸ Ἄρτο τῆς ζωῆς. Ἡ βασικὴ σκηνὴ πλαισιώνεται ἀπὸ τὰ πρόσωπα τῶν θεραπαινίδων ποὺ κρατοῦν ἀναμμένες λαμπάδες καὶ προδηλώνουν τὴν νοητὴ λαμπάδα. Καὶ τί ὄμορφο τὸ φόρεμα τῆς κόρης ὅπου ἐπαναλαμβάνονται τὰ μοτίβα μὲ τὰ ἀνθισμένα κλαδιὰ τοῦ πλαισίου!
Μέχρι ἐδῶ ἀκολουθεῖται ἡ τυπολογία τοῦ θέματος ὅπως διαμορφώθηκε ἀπὸ τὴν παράδοση τῆς ἐκκλησίας μας (πρωτευαγγέλιο τοῦ Ἰακώβου καὶ ὑμνολογία). Ὁ ἀνώνυμος ἁγιογράφος, ὅμως, καθοδηγεῖται ἀπὸ σημαντικὴ ἐκκλησιαστικὴ προσωπικότητα ποὺ θεολογεῖ. Εἰσάγει λοιπὸν σὲ δεύτερο ἐπίπεδο, στὸ κέντρο τῆς εἰκόνας καὶ μέσα στὸ ἱερό, τὴν σκηνὴ τῆς γέννησης τῆς Θεοτόκου, ἐγκιβωτίζοντας εἰκόνα μέσα στὴν εἰκόνα. Στὸ ἐπάνω μέρος, συμπεριλαμβάνεται ὁ Μωυσῆς μὲ τὴ φλεγομένη καὶ μὴ καιομένη βάτο, προεικόνιση τῆς Θεοτόκου πού, ὡς ἄλλη βάτος, κράτησε μέσα της «τὸ καταναλίσκον πῦρ τῆς θεότητος» χωρὶς νὰ καταστραφεῖ ἡ παρθενία της. Τέλος, μεγάλο ἐνδιαφέρον ἔχει καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ παιδίσκη Μαρία, μὲ ἐνήλικη καὶ ἄρα ἀναγνωρίσιμη μορφή, πατεῖ πάνω σὲ φίδι. Ὁ ἁγιογράφος μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἀπεικονίζει τὴν Παναγία ὡς νέα Εὔα νὰ ἀποκρίνεται καταφατικὰ στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου ἀπὸ τὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα.
Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίου Παντελεήμονος Ἁγιᾶς Λαρίσης, Τὸ Καθολικό, ἡ Τράπεζα, ὁ Πύργος μετὰ τὴ συντήρησή τους, ἐκδ. Μίλητος, Ἀθήνα 2015.
ΒΑΣΩ ΓΩΓΟΥ