Ένθετο τέχνης 86

Ο νάρθηκας του Καθολικού της Ι.Μονής Πεντέλης ζωγραφισμένος απ' τον Ράλη Κοψίδη

ένθετο τέχνης

Στο τοιχογραφικό αυτό σύνολο που ο Κοψίδης ζωγράφισε το 1971 διακρίνουμε ένα θαυμάσιο δείγμα σύγχρονης εικονογραφικής δουλειάς, που σαφέστατα και ξεκάθαρα προτείνει κάτι μέσα στα πλαίσια και τα όρια της εικαστικής μας παραδόσεως. Οι ζωγραφιές αυτές του Κοψίδη, χωρίς να μοιάζουν με τίποτα άλλο παλαιότερο, πατούν με τα δυο τους πόδια στην βυζαντινή παράδοση και ταυτόχρονα προσθέτουν πλούτο στην παράδοση αυτή, την εμπλουτίζουν και προεκτείνουν την οικοδομή της. Η πρόταση του Κοψίδη, καρπός μακρόχρονης θητείας στην βυζαντινή ζωγραφική κι όχι αυθόρμητος κι επιπόλαιος πειραματισμός, αφορά στο εικονογραφικό πρόγραμμα, την αρχιτεκτονική δόμηση του συνόλου, αλλά αφορά εξίσου και στην εικονογραφία και τα σημαινόμενά της και ασφαλώς το ύφος.

Το σύνολο περιλαμβάνει κυρίως εικόνες από την Παλαιά Διαθήκη και την ζωή της Εκκλησίας την εποχή της Τουρκοκρατίας. Στον τρούλλο ο Παλαιός των Ημερών και στο τύμπανο προφήτες και δίκαιοι. Στα αριστερά η Άμπελος και δεξιά μια θαυμάσια τοπιογραφία του όρους των Αμώμων με τα μοναστήρια και τα ασκητήριά του. Κι ανάμεσα στις δυο αυτές παραστάσεις σκηνές απ' την Π.Δ. και νεομάρτυρες. Ο λόγος της εικονογραφήσεως, κατά τη γνώμη μας, είναι ο εξής: όπως ο λαός του Θεού στην εποχή της Π.Δ. νίκησε τους ειδωλολάτρες, έτσι και στην Τουρκοκρατία οι νεομάρτυρες συνέτριψαν το κράτος του άθεου ισλάμ. Θαυμάσιος αλήθεια και πρωτότυπος συσχετισμός.

Εξαιρετικά επίσης ενδιαφέρουσα είναι και η ένταξη μιας τοπιογραφικής σύνθεσης στο βασικό εικονογραφικό πρόγραμμα του νάρθηκα. Αυτό ο Κοψίδης το πετυχαίνει και με την ανάδειξη θεολογικών πτυχών του χώρου (ασκητήρια, μονές) αλλά και με το γενικότερο κλίμα του εικονογραφικού συνόλου, που κινούμενο προς μια παραμυθητική κατεύθυνση είναι ικανό να υποδεχτεί ένα τέτοιο θέμα, κάτι που δεν θα μπορούσε εύκολα να γίνει σε μια ζωγραφική μνημειακού κλίματος.

Το ζωγραφικό, τέλος, ύφος του Κοψίδη είναι προσωπικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο μεγάλος, τρυφερός και ποιητικότατος αυτός ζωγράφος δημιουργεί δική του εικαστική γλώσσα. Σαφέστατα κινείται μέσα στην εικαστική παράδοση της ρωμέικης ζωγραφικής, μακριά όμως από κάθε είδους πουριτανισμό, που απολυτοποιεί κάποια σχολή ή κάποιο ζωγράφο και απορρίπτει το σώμα της παραδόσεως. Ο Κοψίδης χρησιμοποιεί, με προσωπικό τρόπο, την ζωντανή εικαστική γλώσσα μας όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα στους αιώνες στην επικοινωνία της με την αρχαία ελληνική τέχνη αλλά και την τέχνη άλλων λαών, ανατολικών και δυτικών. Στο έργο του Κοψίδη υπερβαίνονται τα ψευτοδιλήμματα των καθαρευουσιάνων (παραδοσιολάγνων) και των δημοτικιστών (φιλελευθέρων). Ο Κοψίδης, ως άλλος Παπαδιαμάντης, δε διστάζει να χρησιμοποιήσει και καθαρεύουσα και δημοτική ταυτόχρονα, και παλαιολόγεια και «κρητικά», αλλά και ναΐφ και μοντέρνα στοιχεία. Ο Κοψίδης, με το τοιχογραφικό αυτό σύνολο, διδάσκει σεμνά –γι'αυτό και ακόμα, φοβούμαι, δεν τον γνωρίζουμε– ζπώς πρέπει να συνεχίσουμε να ζωγραφίζουμε ως Ορθόδοξοι Έλληνες.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΔΗΣ

Όλα τα ένθετα τέχνης: